Cây vạn tuế: đặc điểm, ý nghĩa, cách trồng & chăm sóc cây

Bích Ngọc

Đỗ Thị Bích Ngọc là content, có kinh nghiệm content về cây cảnh 5 năm. Hiện tại, phụ trách content cho web Ngoctangarden.com.

Cây Vạn tuế là một loài cây cảnh phổ biến, được ưa chuộng không chỉ bởi vẻ ngoài uy nghi, cổ kính, mà còn là biểu tượng của sự trường thọ, sự vĩnh hằng và phát đạt trong cuộc sống, nên thường được dùng để trang trí văn phòng, sân vườn, công viên hay những không gian sang trọng.

Đặc điểm cây Vạn tuế

Cây Vạn tuế có nguồn gốc từ miền Nam Nhật Bản, quần đảo Ryukyu và miền nam Trung Quốc. Cây có dáng vẻ uy nghiêm, đặc biệt với thân hình trụ với lớp vỏ xù xì màu nâu xám, mang dấu ấn thời gian qua những vết sẹo do lá già rụng để lại. Trên đỉnh thân, được trang điểm tinh tế bởi những chiếc lá xòe rộng như đuôi phượng lộng lẫy, xanh mướt, cứng cáp.

• Tên thông thường: Cây Vạn tuế
• Tên khác: Cây Chuối lửa, Cây Đuôi phượng
• Tên khoa học: Cycas revoluta
• Tên tiếng Anh: Sago Palm, King Sago
• Họ: Cycadaceae (Thiên tuế)
• Nguồn gốc: Miền nam Nhật Bản, quần đảo Ryukyu, miền nam Trung Quốc
• Phân bố: Được trồng rộng rãi ở nhiều vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới trên thế giới, bao gồm cả Việt Nam.

Vạn tuế là một loài thực vật hạt trần thuộc bộ Cycadales cổ xưa, khác biệt với các loài cau dừa thông thường. Cây có thân thẳng, hình trụ, thường ít hoặc không phân nhánh, với lớp vỏ xù xì, màu nâu xám đặc trưng. Cây sinh trưởng rất chậm, chiều cao thường từ 2-4m nhưng có thể sống đến hàng trăm năm, minh chứng cho sức bền bỉ đáng kinh ngạc.

Điểm thu hút nhất của Vạn tuế có lẽ là bộ lá. Lá mọc tập trung thành vòng ở đỉnh thân, xòe rộng như một chiếc quạt hay đuôi phượng lộng lẫy. Lá thuộc dạng lá kép lông chim, dài, cứng cáp, màu xanh đậm và bóng bẩy ở mặt trên. Các lá non khi mới nhú thường cuộn tròn lại một cách duyên dáng trước khi mở ra hoàn toàn.

Cây Vạn tuế là loài đơn tính, nghĩa là hoa đực và hoa cái nằm trên hai cây riêng biệt. Hoa đực mọc thành hình nón trụ dài ở đỉnh cây, trong khi hoa cái có dạng lá noãn rời mang hạt. Khi được thụ phấn, cây cái sẽ kết hạt. Hạt Vạn tuế có hình bầu dục, lớp vỏ ngoài màu cam đỏ rực rỡ khi chín (lưu ý hạt này có chứa độc tố), hạt chín vào tháng 10 – 11 hàng năm.

Tuy nhiên, cây vạn tuế có thể ra hoa hay không hay bao giờ có thể ra hoa thì rất khó xác định, vì người xưa có câu “nghìn năm vạn tuế đơm hoa” nên nhiều người cho rằng cây “ngàn năm” mới nở hoa. Theo một số nghiên cứu cho thấy, khi cây được trồng ở môi trường thích hợp sẽ ra hoa.  Và khi cây vạn tế nở hoa sẽ là báo hiệu cho vạn điều may sắp đến.

Phân biệt Cây Vạn tuế và Cây Thiên tuế:

Dù cùng thuộc họ Thiên tuế và có nhiều nét tương đồng, Vạn tuế (Cycas revoluta) có thể phân biệt với Thiên tuế (Cycas pectinata) qua những đặc điểm sau:

• Thân cây: Thân Vạn tuế thường nhẵn, không có gai nhọn rõ rệt, trong khi thân Thiên tuế có nhiều mắt gai hơn.
• Lá cây: Lá Vạn tuế mọc sát đỉnh cuống lá, phiến lá mỏng, mềm hơn và có xu hướng vươn thẳng lên. Ngược lại, lá Thiên tuệ mọc cách đỉnh cuống lá một khoảng, phiến lá hình kim, dày và nhẵn, mọc chen chúc hơn trên cuống.

Với vẻ đẹp trường tồn, khả năng thích nghi và ý nghĩa tốt lành, cây Vạn tuế xứng đáng là lựa chọn hàng đầu cho những ai yêu mến vẻ đẹp cổ kính và mong cầu sự thịnh vượng, bền vững cho không gian sống của mình.

Ý nghĩa

Trong văn hóa phương Đông, cây Vạn tuế được xem là biểu tượng của sự trường thọ, bền vững và thịnh vượng. Cây còn mang lại năng lượng tích cực, cân bằng âm dương, giúp xua đuổi tà ma và những điều xấu. Vì thế, Vạn tuế thường được trồng trước nhà, trong vườn hoặc đặt trong chậu lớn ở sảnh, phòng khách để thu hút năng lượng tích cực, mang lại may mắn, tài lộc và bình an cho gia chủ.

• Sự trường thọ, vĩnh cửu: Như đã trình bày, cây Vạn tuế có tuổi thọ rất cao, có thể sống đến trăm năm nên có tên Vạn tuế. Vì thế, cây tượng trưng cho sức sống mãnh liệt, và sự trường tồn với thời gian. Trồng Vạn Tuế trong nhà như một lời chúc phúc cho các thành viên trong gia đình được sống lâu, khỏe mạnh.
• Sự uy nghi, kiên định và quyền lực: Cây Vạn Tuế thẳng đứng, vững chãi với tán lá xòe rộng tạo nên vẻ uy nghi, bề thế, biểu thị cho quyền lực, sự kiên định, ý chí sắt đá, không dễ dàng bị khuất phục trước khó khăn, thử thách.
• May mắn, thịnh vượng: Với sức sống dẻo dai và vẻ đẹp trang trọng, Vạn Tuế cũng được tin là sẽ mang lại may mắn, tài lộc và sự phát triển bền vững cho gia chủ, đặc biệt trong sự nghiệp và công danh.
• Cân bằng âm dương, trấn trạch: Trong phong thủy, Vạn Tuế được cho là có khả năng cân bằng năng lượng, mang lại sự hài hòa cho không gian sống. Và xua đuổi tà khí, bảo vệ gia chủ khỏi những điều không may mắn.

Ngoài ra, một số quan niệm phong thủy cho rằng cây Vạn tuế là loại cây lành tính và không kỵ với bất kỳ cung mệnh hoặc tuổi nào. Do đó, hầu hết mọi người đều có thể trồng cây Vạn tuế để cầu mong những điều tốt lành, may mắn và sức khỏe. Cây Vạn Tuế hợp nhất với hai mệnh trong ngũ hành là mệnh Mộc và mệnh Thủy.

Tác dụng

Sở hữu dáng vẻ uy nghi, bề thế, cổ kính cùng những ý nghĩa phong thủy tốt lành hiếm có, cây Vạn tuế còn có rất nhiều công dụng hữu ích cho đời sống của con người.

• Trang trí: Với dáng vẻ cổ kính, lá xanh tốt quanh năm và hình dáng uy nghiêm, kích thước lớn nhỏ đa dạng, cây thường được trồng làm cảnh ở sân vườn, công viên, đền chùa, khu nghỉ dưỡng hoặc trồng chậu trang trí nội thất như sảnh lớn, phòng khách để tăng thêm vẻ sang trọng và tạo điểm nhấn cho không gian. Với dáng vẻ đặc trưng và khả năng sống lâu, Vạn Tuế là một lựa chọn phổ biến cho nghệ thuật bonsai.
• Cành cắm hoa: Vạn tuế được sử dụng khá phổ biến trong việc trang trí cho các lễ hội hoặc bữa tiệc quan trọng, điển hình là cắm hoa. Chúng được bán với giá từ 2 – 5 ngàn đồng/lá nhưng mang lại tính thẩm mỹ rất cao. Điều này nhờ vào hình dáng đẹp, dễ uốn lượn để tạo hình. Nhờ đó, nghề trồng vạn tuế lấy lá, bán cho các cửa hàng hoa lớn cũng khá phát triển.
• Thanh lọc không khí: Vạn tuế có khả năng quang hợp, hấp thụ khí CO2 và thải ra O2, giúp không khí trong lành hơn. Tuy nhiên, khả năng lọc không khí của Vạn tuế có thể không mạnh bằng một số loại cây cảnh khác.
• Quà tặng: Vạn tuế cung là biểu tượng cho sự trường thọ, sự vĩnh hằng của cuộc sống. Vì vậy, những cây vạn tuế mini thường được chọn làm quà tặng cho người lớn tuổi, trong các buổi lễ mừng thọ,…
• Làm thuốc: Trong Y học cổ truyền, một số bộ phận của cây Vạn tuế (như lá, hạt, nón) đã được sử dụng trong y học cổ truyền ở một số nơi với các mục đích như cầm máu, giảm đau, hỗ trợ điều trị đau nhức xương khớp, di tinh, khí hư… Tuy nhiên, điều CỰC KỲ quan trọng cần lưu ý là tất cả các bộ phận của cây Vạn tuế đều chứa độc tố mạnh. Việc sử dụng làm thuốc phải hết sức thận trọng, có sự chỉ dẫn chặt chẽ của các chuyên gia y tế có kinh nghiệm. Tuyệt đối không được tự ý sử dụng tại nhà vì có thể gây ngộ độc nguy hiểm đến sức khỏe và tính mạng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ thần kinh và gan.

Cần lưu ý rằng tất cả các bộ phận của cây Vạn tuế, đặc biệt là hạt, đều chứa các chất độc như Cycasin và BMAA, có thể gây ngộ độc nếu ăn phải. Các triệu chứng ngộ độc có thể bao gồm nôn mửa, tiêu chảy, và ảnh hưởng đến hệ thần kinh, gan trong 12h. Do đó, cần cẩn trọng khi trồng Vạn tuế ở những nơi có trẻ nhỏ hoặc vật nuôi, và không sử dụng các bộ phận của cây để ăn hoặc làm thuốc khi chưa có sự hướng dẫn của chuyên gia y tế.

Nên đặt cây vạn tuế ở đâu để tăng tài lộc cho gia chủ

Cây vạn tuế thường thấy được trồng ở ngoài tự nhiên, những nơi thoáng đãng, rộng rãi. Đây là cách trồng hợp lý, đảm bảo lưu thông không khí và an toàn bởi chúng vẫn có chứa độc tố (nhất là với trẻ em). Nếu trồng cây ngoài trời, nên lựa chọn nơi hướng tây hoặc hướng Bắc.

Tuy nhiên, vạn tuế dạng mini cũng có thể được bố trí ở nhiều nơi khác như đại sảnh, phòng khách, hành lang, trước sân,… là địa thế khá tốt để trồng/trưng bày vạn tuế.

Không nên đặt cây nơi cửa ra vào vì lá chúng xòe ra sẽ gây hẹp lối đi và cũng không tốt theo phong thủy. Tuy nhiên, ngược lại, chúng lại có tác dụng chặn luồng khí lớn di chuyển qua lại khi đặt giữa 2 cửa thông nhau. Cũng không trồng ở nơi thiếu sáng, ít gió như phòng kín, phòng ngủ,…

Cách chăm sóc cây Vạn tuế

Cây Vạn tuế có sức sống mạnh mẽ và tuổi thọ cao, vì thế không cần chăm sóc phức tạp. Tuy nhiên, để cây khỏe mạnh, xanh tốt và luôn giữ được vẻ uy nghi bạn cần chú ý một số yếu tố sau.

• Ánh sáng: Vạn Tuế là cây ưa sáng, có thể chịu được ánh nắng trực tiếp, ở ngoài ánh nắng sẽ giúp lá cây xanh đậm và cứng cáp hơn. Vì thế, nếu trồng trong nhà hãy đặt cây ở vị trí gần cửa sổ, ban công, nơi có nhiều ánh sáng tự nhiên nhất và thỉnh thoảng xoay chậu để cây nhận được ánh sáng đồng đều. Nếu thiếu sáng, lá cây có thể bị vàng, yếu ớt và vươn dài.
• Nhiệt độ và Độ ẩm: Cây ưa ấm áp, nhiệt độ lý tưởng giúp cây phát triển tốt là từ 18°C – 30°C, nhưng cây vẫn có thể chịu được lạnh ở mức độ nhất định nhưng không chịu được sương giá kéo dài. Về độ ẩm, cây chịu được độ ẩm không khí trung bình.
• Tưới nước: Chỉ tưới khi bề mặt đất trong chậu đã khô khoảng 2-3 cm. Khi tưới, cần tưới đẫm cho nước chảy ra khỏi lỗ thoát nước dưới đáy chậu.
• Đất trồng: Lưu ý quan trọng là cây Vạn tuế không chịu được úng nước, rễ cây rất dễ bị thối nếu đất quá ẩm ướt. Vì thế, cần đất tơi xốp và giàu chất dinh dưỡng. Hỗn hợp đất có thể gồm đất thịt/đất vườn, trấu hun hoặc xơ dừa, phân chuồng hoai mục hoặc phân hữu cơ vi sinh, có thể thêm đá perlite, đá pumice hoặc cát hạt to để tăng khả năng thoát nước cho cây.
• Phân bón: Vạn Tuế sinh trưởng chậm nên không cần bón phân thường xuyên, chỉ cần bổ sung phân bón khoảng 2-3 tháng/lần vào mùa sinh trưởng của cây. Có thể dùng phân hữu cơ hoai mục hoặc phân NPK.
• Cắt tỉa: Chủ yếu cắt bỏ các lá già, vàng úa, bị sâu bệnh ở phía dưới để cây thông thoáng và giữ dáng đẹp.
• Thay chậu: Cây Vạn Tuế sinh trưởng chậm nên không cần thay chậu thường xuyên. Khoảng 2-3 năm thay chậu một lần hoặc khi thấy rễ cây đã lấp đầy chậu, cây có dấu hiệu chậm phát triển. Nên chọn chậu mới lớn hơn chậu cũ khoảng 5-10cm đường kính.

Nhân giống cây Vạn tuế

Cây Vạn Tuế có thể được nhân giống chủ yếu bằng hai phương pháp chính là nhân giống từ hạt và tách cây con (chồi) từ thân cây mẹ. Tuy nhiên, tách cây con phổ biến hơn nhờ ưu điểm nhanh, tỷ lệ sống cao và cây con khỏe mạnh. Vì thế Ngọc Tân sẽ hướng dẫn bạn cách nhân giống cây Vạn tuế bằng phương pháp tách cây con.

Cây Vạn Tuế trưởng thành thường đẻ ra các cây con ở gốc hoặc dọc thân. Khi cây phát triển khỏe mạnh chính là thời gian lý tưởng để tách cây con.

• Bước 1: Chọn cây con. Chọn những cây con đã phát triển tương đối cứng cáp, có ít nhất vài lá và đường kính gốc khoảng 2-5cm trở lên. Cây con càng lớn thì tỷ lệ sống càng cao.
• Bước 2: Tách cây con. Dùng tay hoặc dụng cụ cẩn thận gạt lớp đất xung quanh gốc cây con để lộ rõ phần tiếp giáp với cây mẹ. Rồi dùng dao sắc hoặc cưa nhỏ, cẩn thận cắt rời cây con khỏi cây mẹ. Lưu ý lấy được càng nhiều rễ của cây con càng tốt, nhưng nếu cây con chưa có rễ cũng không sao, nó sẽ tự ra rễ sau.
• Bước 3: Xử lý vết cắt. Để vết cắt trên cả cây mẹ và cây con khô tự nhiên trong không khí vài ngày (khoảng 3-7 ngày, tùy độ ẩm) ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp để giúp vết cắt se lại, hạn chế nấm bệnh xâm nhập. Có thể bôi một ít vôi bột hoặc thuốc liền sẹo cây chuyên dụng vào vết cắt trên cây mẹ.
• Bước 4: Trồng cây vào chậu. Sau khi vết cắt đã khô, có thể nhúng phần gốc cây con vào bột kích rễ (nếu có). Rồi, đặt cây con vào chậu, lấp đất sao cho phần gốc cây ngang bằng hoặc hơi cao hơn mặt đất một chút (không nên trồng quá sâu). Tiếp theo, nén nhẹ đất quanh gốc để cây đứng vững. Cuối cùng, tưới nước đủ ẩm cho cây.
• Bước 5: Chăm sóc cây sau khi trồng. Đặt chậu ở nơi có ánh sáng gián tiếp, ấm áp, thoáng gió (tránh ánh nắng gắt trực tiếp và mưa dầm); và giữ đất hơi ẩm trong vài tuần đầu. 

Khi cây bắt đầu ra lá mới, đó là dấu hiệu cây đã bén rễ và phát triển. Lúc này có thể dần dần cho cây tiếp xúc với nhiều ánh sáng hơn và chăm sóc như cây trưởng thành.

Ở Việt Nam, cây Vạn tuế từ lâu đã trở thành cây cảnh trang trí dành cho những thiết kế sang trọng như sân vườn, khách sạn, khu nghỉ dưỡng, … Ngày nay, Vạn tuế lại càng được yêu thích và phổ biến hơn, được dùng để trang trí văn phòng, bàn làm việc, hành lang, … không chỉ không gian tinh tế hơn mà còn mang đến nhiều ý nghĩa tốt đẹp.