Cây si: đặc điểm, tác dụng, ý nghĩa, cách trồng và chăm sóc

Bích Ngọc

Đỗ Thị Bích Ngọc là content, có kinh nghiệm content về cây cảnh 5 năm. Hiện tại, phụ trách content cho web Ngoctangarden.com.

Cây si được xếp vào bộ tứ linh “Đa – Sung – Sanh – Si” trong phong thủy, tượng trưng cho sự may mắn, cát tường và thịnh vượng. Đặc biệt, cây si bonsai có vẻ đẹp cổ kính, uy nghiêm, nên được rất nhiều người yêu thích trồng làm cảnh trong nghệ thuật bonsai. Đây là loại cây có sức sống mãnh liệt, sống ở mọi nơi, và có mặt ở mọi ngóc ngách đời sống của người Việt.

Đặc điểm cây si

Cây si, còn được gọi là cây gừa, cây cừa. Đây là một loài cây thân gỗ lớn, sống lâu năm, có thể cao tới 20-25 mét trong tự nhiên, nhưng khi trồng làm cảnh hoặc bonsai thì có kích thước nhỏ hơn. Cây si bonsai mini có hình dáng thân gù độc đáo, lá xum xuê xanh mướt tạo nên những tác phẩm độc đáo, hiếm có lại gần gũi với thiên nhiên.

Tổng quan về cây si:

• Tên thông thường: Cây Si
• Tên khác: Cây gừa, cây cừa
• Tên khoa học: Ficus microcarpa
• Tên tiếng Anh: Chinese Banyan, Malayan Banyan, Indian Laurel, Curtain fig
• Họ: Dâu tằm (Moraceae)
• Nguồn gốc: Châu Á nhiệt đới và Australia
• Phân bổ: Phổ biến ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới trên khắp thế giới, đặc biệt ở Việt Nam và các nước châu Á.

Điều kỳ diệu nhất ở cây si chính là bộ rễ phụ độc đáo. Những chiếc rễ này mọc ra từ thân và cành trên cao, buông mình xuống đất tạo cảm giác một tấm rèm duyên dáng, dần phát triển thành những trụ cột vững chắc, không chỉ tạo nên dáng vẻ đồ sộ, kỳ vĩ, mà còn giúp cây đứng vững trước phong ba bão táp sống đến hàng trăm năm.

Thân cây si khoác lên mình lớp vỏ màu trắng xám đặc trưng, có thể hơi nhẵn hoặc sần sùi, ẩn chứa dòng nhựa mủ màu trắng đục. Đôi khi, trên thân cây xuất hiện những sống gờ hay cục bướu như những dấu ấn thời gian đầy hoài niệm.

Lá si đơn, mọc cách, có hình bầu dục hoặc trứng ngược, đầu lá có thể tù hoặc hơi nhọn, gốc thuôn. Phiến lá dày, nhẵn bóng, mang màu xanh đậm ở mặt trên và nhạt hơn ở mặt dưới. Kích thước lá thường nhỏ gọn, chỉ khoảng 4-10cm, xanh tốt quanh năm, tạo nên một tán lá sum suê.

Hoa si rất nhỏ, khó thấy, nằm kín đáo bên trong cấu trúc quả giả (syconium). Cây thường ra hoa vào khoảng tháng 4-5 và kết trái vào tháng 6-7. Quả si hình cầu hoặc trứng, khi non có màu xanh, rồi chuyển dần sang hồng và tím đen khi chín. Quả thường mọc thành từng cặp ở nách lá.

Si hiện có hơn 1.000 loài. Người ta thường có những chậu trồng cây trồng cây si rủ (F.ben-jamina), si lá nhỏ (F.microcarpa), si lá to (F.macrophylla) và si lá quả tim (F.religiosa). Trong quá trình gây trồng chi này còn một số loài như đa mép vàng (cv.aureo-marginatis), si lá hoa (var.variegata), si lá quả tim (cv.Goldsstar), si đốm trắng (cv.Doescheri).

Ở Việt Nam, bên cạnh giống si bản địa thường được trồng lấy bóng mát, còn có cây si Nhật với kích thước nhỏ hơn, rất được ưa chuộng để tạo tác thành những chậu si bonsai đầy nghệ thuật. Dù là si cổ thụ uy nghi hay si bonsai tinh tế, cây si luôn là lựa chọn tuyệt vời, mang đến vẻ đẹp cổ kính, vững chãi, thanh bình và nguồn cảm hứng bất tận cho những người yêu cây.

Ý nghĩa

Tại Việt Nam, hình ảnh cây si cổ thụ gắn liền với những nơi tôn nghiêm như đình, chùa, miếu mạo. Cùng với cây đa, cây đề, si mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc, tượng trưng cho sự trường tồn, vững chãi và khả năng che chở, bảo vệ.

Sự hiện diện của si được tin rằng sẽ mang lại nhiều may mắn, cát tường và thu hút vượng khí cho không gian sống và làm việc. Trồng cây si đúng vị trí hợp phong thủy có thể giúp trấn yểm những nguồn năng lượng tiêu cực và mang lại sinh khí tốt cho gia chủ, thúc đẩy tài lộc và bình an.

Về mặt phong thủy, cây si đặc biệt phù hợp với những người thuộc mệnh Mộc nhờ đặc trưng thân nâu, lá xanh tươi tốt. Trồng và chăm sóc cây si được cho là sẽ hỗ trợ rất lớn cho con đường công danh, sức khỏe và mang lại phúc lộc dồi dào cho bản thân và gia đình người mệnh Mộc. Mộc sinh Hỏa, nên cây si cũng rất tốt cho người mệnh Hỏa, giúp tăng cường sức khỏe, tinh thần minh mẫn và gặp nhiều điều tốt lành.

Tuy nhiên, với tán lá rậm và bộ rễ phụ mạnh mẽ, si đôi khi mang tính âm, nên việc lựa chọn vị trí trồng cần được cân nhắc kỹ lưỡng để đảm bảo hài hòa về mặt năng lượng cho ngôi nhà của bạn.

Tác dụng

Cây si, với dáng vẻ cổ kính, sức sống mãnh liệt, và nhiều đặc điểm tuyệt vời khác, không chỉ đơn thuần là một loài cây mà còn là một phần của cảnh quan, văn hóa và đời sống con người Việt Nam.

• Không chỉ sở hữu vẻ ngoài cổ kính và uy nghi, tán lá lớn, tuổi thọ cao, cây si còn là cây công trình lý tưởng. Chúng ta dễ dàng bắt gặp cây si được trồng rộng rãi ở công viên, khu dân cư hay dọc các con đường, góp phần tạo nên cảnh quan đô thị xanh mát và đầy sức sống.
• Nhờ những cục gù độc đáo, lá nhỏ xinh, cành dẻo dễ uốn nắn cùng sức sống mạnh mẽ, cây si trở thành nguyên liệu tuyệt vời cho nghệ thuật bonsai. Si bonsai có thể đứng độc lập hay kết hợp với hòn non bộ, hồ nước, mang đến vẻ đẹp thanh bình và tràn đầy năng lượng.
• Cây si còn được trồng trên những bể cá hay hòn non bộ thậm chí nó còn trồng ở ven hồ để giữ đất bởi lớp rễ chùm khổng lồ ôm chặt lấy đất.
• Ngoài ra, cây si còn có tác dụng cải thiện chất lượng không khí đáng kể. Tán lá rộng của si, có thể đạt đường kính 5-10 mét, tạo ra bóng râm mát mẻ. Dưới ánh nắng, lá si tích cực quang hợp, hút CO2 và nhả O2, giúp không khí trong lành hơn, mang lại cảm giác dễ chịu cho những người đứng dưới tán cây. Một số nghiên cứu còn gợi ý chất diệp lục trong lá si có thể giúp giảm tác động của tia điện tử từ thiết bị hiện đại lên mắt và não bộ. 
• Với sức sống mãnh liệt, khả năng thích nghi tốt với nhiều loại đất mà ít cần chăm sóc, si còn góp phần chống sa mạc hóa ở những vùng đất cằn cỗi, phủ xanh đồi trọc.
• Theo y học cổ truyền, các bộ phận của cây si còn được ứng dụng để chữa trị một số bệnh như trị bầm tím, lở loét, chữa ho, viêm họng, viêm phế quản hay kiết lỵ.

Thật vậy, cây si mang trong mình vô vàn tác dụng ý nghĩa, từ việc làm đẹp cảnh quan, thanh lọc không khí, mang giá trị nghệ thuật cao đến những lợi ích sức khỏe. Trồng và yêu cây si chính là cách bạn mang vẻ đẹp, sức sống và năng lượng tích cực vào không gian sống của mình!

Cách chăm sóc cây si

Cây si là loại cây rất dễ chăm sóc và có sức sống mạnh mẽ, phù hợp với cả người mới trồng cây hoặc không có nhiều thời gian chăm sóc. Dưới đây là những điểm chính về việc chăm sóc cây si:

• Tưới nước: Cây trồng ngoài trời, ưa nắng, vì thế cần đặt cây ở nơi có ánh sáng gián tiếp dồi dào.
• Ánh sáng: Cây ưa ánh sáng mặt trời trực tiếp khoảng 4-6 giờ mỗi ngày, nên đặt cây ở nơi có ánh sáng tự nhiên đầy đủ. Nhưng tránh ánh nắng trực tiếp quá gắt gây cháy lá.
• Đất trồng: Cây si thích đất giàu dinh dưỡng, thoáng khí, có thể dùng đất pha sỏi và mùn cưa hoặc đất thịt tốt. Tránh đất sét vì cây sinh trưởng chậm.
• Phân bón: Có thể bón phân hữu cơ 1-2 lần mỗi tháng để cung cấp dinh dưỡng, nhưng nếu đất trồng đã giàu dinh dưỡng thì không cần bón nhiều.
• Cắt tỉa: Cần cắt tỉa định kỳ để tạo dáng và giữ cho cây gọn gàng, tránh cắt sâu làm tổn thương cành chính.
• Khả năng thích nghi: Cây si có thể sống tốt ở nhiều điều kiện khí hậu, kể cả nơi đất nghèo chất dinh dưỡng.

Cây si rất dễ trồng và chăm sóc, không đòi hỏi kỹ thuật phức tạp hay thời gian chăm sóc quá nhiều. Đây là lựa chọn phù hợp cho người mới chơi cây hoặc muốn có cây cảnh dễ sống trong nhà hay sân vườn.

Cây Si là một loài cây đẹp, hữu ích và có ý nghĩa văn hóa sâu sắc tại Việt Nam, được sử dụng rộng rãi từ cảnh quan đô thị đến trang trí nội thất và nghệ thuật bonsai. Vì thế, nếu bạn là người yêu bonsai thì đừng bỏ lỡ si nhé!